Rimski prsten sa hristogramom
Brojni simboli hrišćanske vere sreću se na različitim komadima nakita. Najčuveniji je Hristov monogram (hristogram), koji je, prema legendi, car Konstantin usnio pred odlučujuću bitku na Milvijskom mostu 312. godine. Ovaj simbol predstavlja kombinaciju krsta i početnih slova Hristovog imena – HI RO, prvi put prikazan na srebrnoj Konstantinovoj multipli iz 315. godine. Najjasniju aluziju na Hrista prvobitno je predstavljala riba, ali se vremenom pojavljuju i drugi simboli: sidro kao simbol spasa, palma kao simbol mučeništva i golub kao simbol Svetog duha ili grčka slova α i ω, koja označavaju početak i kraj. Tokom sredine i druge polovine 4. veka, prikazi hristograma pojavljuju se na freskama u grobnicama, ali i na predmetima praktične ili ukrasne namene. Tako se na nakitu predstavljaju vrlo rano, skromno označavajući versku pripadnost hrišćana. Zlatari su očigledno pratili zahteve svojih kupaca ili opšti ikonografski trend u umetnosti, pa su hristogramom najčešće ukrašavali krstaste fibule i prstenje, koji su bili tipični za tadašnju modu.
Srebrni prsten sa hristogramom pronađen je prilikom arheoloških iskopavanja lokaliteta „Brest“ u ataru sela Beška, smeštenog na istočnim obroncima Fruške gore. Ovde je istražena velika nekropola (groblje), u kojoj su tokom 3. i 4. veka n. e. sahranjivani stanovnici nekog civilnog naselja ili poljoprivrednog imanja. Oni su bili pagani, a jedinom potvrdom postojanja prvih hrišćana na ovom mestu smatraju se dva prstena, koji na svojim pečatnim površinama imaju znak krsta i hristogram. Hristogram je urezan na pravougaonu glavu masivnog srebrnog prstena, koji je pripadao ženi, sahranjenoj sa svojim nakitom – naušnicama, staklenim perlama, priveskom, narukvicama i grobnim prilozima – gvozdenim nožem, dva krčaga sa zelenkastom gleđi i lampom. Prsten se nalazio na njenoj levoj ruci, jasno govoreći o verskoj pripadnosti pokojnice. Simbol na njemu izrezbaren je jasno u kvadratnom okviru, gde je grčko slovo HI precizno izvedeno, dok je lučni deo slova RO okrenut kao u ogledalu. Iako je simbol relativno plitko urezan, zbog masivne glave prstena i položaja slova RO, može se zaključiti da se radi o pečatnoj nameni. Na osnovu brojnih nalaza novca iz različitih grobova ove nekropole, koji potiču od vremena dinastije Severa (222–235), pa sve do careva Valentinijana i Valensa (364–378), grob ove žene možemo smestiti u prvu polovinu 4. veka.
Uporedo sa hristogramom, mada ređe, kao hrišćanski simbol, na predmetima različite namene pojavljuje se krst. Krst će uskoro postati glavni simbol hrišćanstva, pa se i danas često prikazuje na nakitu, označavajući identitet osobe koja ga nosi, bilo da odražava njenu veru ili ukus.
Mr Tijana Stanković Pešterac, viša kustoskinja – arheološkinja
