Sport „po šumama i gorama“ – o vojvođanskim partizanima i sportu za vreme Drugog svetskog rata (I deo)

Fudbalski tim Šeste vojvođanske brigade u Grgurevcima, 1944. godina

Mnogi pripadnici pokreta otpora u Vojvodini su pre početka Drugog svetskog rata bili aktivni u raznim sportskim društvima, fudbalskim klubovima, bokserskim, sokolskim i drugim udruženjima. Među vojvođanskim partizanima su bili i brojni proslavljeni sportisti, kao što su državni rekorder i balkanski prvak u troskoku Jovan Mikić Spartak (poginuo prilikom oslobađanja Subotice 1944), državni prvak u skoku u dalj Jan Bulik (ubijen u logoru Mauthauzen 1942) ili reprezentativac u fudbalu Franjo Giler. Giler je uživao ugled jednog od najboljih jugoslovenskih fudbalera, a kada je otpočeo rat, on odbija da bude mobilisan u SS Princ Eugen diviziju, sa obrazloženjem da ne želi da učini ništa nažao narodu s kojim je odrastao i kojeg je voleo. Pokušao je da se priključi partizanima u Sremu, ali je uhvaćen i streljan u Vršcu 1943. godine. Od sportistkinja partizanki, Mila Matejić iz Vršca je bila prva žena na ovim prostorima koja se bavila aero-jedriličarstvom, a ostala je upamćena po prkosu pokazanom prilikom izvršenja smrtne kazne u Pančevu 1942, kada je odgurnula dželata i sama sebi stavila omču oko vrata.

Sportske igre u Manđelosu, septembar 1944. godina (seriju fotografija iz Manđelosa je Živan Milisavac poklonio Muzeju revolucije 1958. godine)

S obzirom da su mnogi borci u partizanskim jedinicama bili aktivni predratni sportisti, posebno fudbaleri, i u sećanjima vojvođanskih partizana je istaknuto da su za vreme rata koristili svaku priliku u trenucima predaha između marševa i borbi kako bi organizovali sportska nadmetanja sa omladinom mesta u kojima su boravili ili sa pripadnicima drugih partizanskih jedinica.

Kao deo proslave praznika rada, nekoliko dana nakon 1. maja 1944, u Grgurevcima je održan fudbalski susret, koliko je poznato, prvi na slobodnoj partizanskoj teritoriji u Sremu. U blizini sela je bila smeštena Šesta vojvođanska brigada, tako da su u fudbalskom meču snage odmerili brigadni tim i ekipa Komande sremskomitrovačkog područja. Igrači nisu imali dresove ni kopačke, te je odlučeno da svako može igrati bos ili u svojim vojničkim cipelama. Tim Šeste brigade je dobio svetloplave svilene košulje, sašivene od ostataka padobrana, koje je pre njih koristila kulturno-umetnička grupa za potrebe prvomajskog programa. Na dan utakmice, na igralištu ispred Grgurevaca se okupilo celo selo i svi borci. Ekipa Šeste brigade je povela 3:1, a odlučila je njihova bolja kondicija. Bili su naviknuti na stalne marševe, stoga su trčali i igrali veoma dobro. Navijači su ih bodrili uzvicima „Napred plavi!“ - međutim desetak minuta pre kraja čuo se povik straže raspoređene oko sela: „Ide fašizam od Radinaca!“ „Plavi“ su poskidali dresove i uzeli puške, da bi ispred sela došlo do borbe, nakon koje su fašisti prinuđeni da se povuku u Rumu.

Fudbaleri FK Borca iz Prhova, 1944. godina

Posle simbolički važnog događaja u Grgurevcima, sledeća značajna sportska manifestacija se odigrala u okviru Konferencije omladine istočnog Srema u Manđelosu, koji je i pre oslobođenja Srema bio jedno od mesta potpuno slobodne partizanske teritorije. U selu su tokom septembra 1944. organizovana sportska takmičenja i nadmetanja u atletici, gimnastici i drugim sportovima. Gotovo svaki omladinac je učestvovao u takmičenju, bar u jednoj disciplini. Ovom sportskom događaju su prisustvovali i predstavnici američke vojne misije na čelu sa poručnikom Donaldom Riderom, predstavnikom obaveštajne službe SAD-a.

Delatnost fudbalskih klubova na slobodnoj teritoriji primetna je i u slučaju FK Borca iz Prhova čiji fudbaleri su bili aktivni i pre oslobođenja, o čemu svedoči jedna fotografija iz 1944. koja se nalazi u Muzeju Vojvodine. Put ove fotografije, od njenih vlasnika do Muzeja je veoma interesantan. Na njoj se nalazi partizan Radovan Vlajnić, a Radovanova majka je fotografiju poslala njegovoj sestri Veri Vlajnić koja se u to vreme nalazila u logoru u Nemačkoj. Kada se Vera vratila iz logora 1945, sa sobom je ponela i pomenutu fotografiju koja je zatim poklonjena nekadašnjem Muzeju revolucije (današnjem Muzeju Vojvodine).

Dr Aleksandar Horvat, kustos - istoričar